prof. nadzw. KPSW, dr hab. Alicja Grześkowiak
Urodziłam się 10.VI 1941r w Świrzu woj. lwowskie. Moimi Rodzicami byli Adelajda z d. Kolczak i Eugeniusz Bautro, sędzia, doktor nauk prawnych, autor prac z zakresu teorii i filozofii prawa, pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie oraz uczeń i uczestnik seminariów prowadzonych przez wybitnego profesora prawa karnego Juliusza Makarewicza.
Losy rodziny, tak jak wielu polskich rodzin na Wschodzie, zostały mocno naznaczone przez ówczesną sytuację II wojny światowej. W styczniu 1940 roku Ojciec, został zwolniony z Uniwersytetu Lwowskiego i z nakazu NKWD wraz z rodziną wysiedlony ze Lwowa do położonego niedaleko Świrza i skierowany do pracy fizycznej. Tam właśnie dnia 10 czerwca 1941 roku przyszłam na świat. W 1942 roku, po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, rodzina wróciła do Lwowa, po krótkim czasie jednak została skierowana przez władze niemieckie do Rawy Ruskiej. Następnie w 1943 roku przenieśliśmy się do Jarosławia. W tym okresie Ojciec brał udział w tajnym nauczaniu na poziomie gimnazjalnym. Po zakończeniu II wojny światowej, w styczniu 1946 roku, rodzina przeniosła się do Torunia, gdzie Ojciec został zastępcą profesora teorii i filozofii prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Początkowo władza ludowa pozwoliła mu także powrócić do zawodu sędziego w Sądzie Okręgowym, a następnie w Sądzie Apelacyjnym w Toruniu, niestety bardzo szybko, bo już w połowie 1946 roku, został usunięty z Uniwersytetu a następnie w 1949 roku z sądownictwa. Podjął pracę notariusza, którą kontynuował niemal do śmierci w 1962 roku.
Moja młodość, po doświadczeniach wojny i wygnania ze Lwowa, koncentrowała się w Toruniu. Tu w 1958 roku ukończyłam II Liceum Ogólnokształcące i złożyłam egzamin dojrzałości oraz rozpoczęłam studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. W 1963 roku uzyskałam tytuł zawodowy magistra prawa. Po studiach, w latach 1963-1966 pracowałam w Narodowym Banku Polskim na stanowisku inspektora kredytowego, zobowiązana do tego, pobieraniem stypendium fundowanego w czasie studiów.
W 1966 roku rozpoczęłam pracę naukowo-dydaktyczną w Katedrze Prawa Karnego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie byłam zatrudniona do 1996 roku. Aplikację sądową, podjętą w 1967r zakończyłam zdaniem egzaminu sędziowskiego w 1969 roku. Stopień naukowy doktora nauk prawnych uzyskałam w 1971r, na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Kara pozbawienia wolności względem nieletnich w prawie karnym europejskich państw socjalistycznych” napisanej pod kierunkiem prof. Jerzego Śliwowskiego. Praca ta jest wyrazem jednego z głównych kierunków moich zainteresowań naukowych - problemu odpowiedzialności nieletnich, któremu poświęciłam wiele publikacji, w tym podręcznik „Prawo karne nieletnich”. Następnie w latach 1974-1975 odbyłam staż naukowy na Uniwersytecie La Sapienza w Rzymie.
W roku 1978 uzyskałam stopień naukowy doktora habilitowanego z zakresu prawa karnego na podstawie rozprawy pt. „Kara śmierci w polskim prawie karnym”. Praca ta była pierwszą w polskiej literaturze monografią na temat kary śmierci. Poglądy wyrażone w rozprawie habilitacyjnej i rozwinięte w kierunku totalnej abolicji w późniejszych publikacjach znalazły potwierdzenie w późniejszym zniesieniu kary śmierci w Polsce. Praca habilitacyjna była jednocześnie wyrazem zasadniczego nurtu moich zainteresowań naukowych obejmującego problemy ochrony prawa do życia każdego człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci oraz kary kryminalnej.
Po zdobyciu stopnia doktora habilitowanego w latach 1981-1987 odbywałam okresowe staże na Uniwersytecie w Padwie, gdzie nawiązałam współpracę z wybitnym włoskim teoretykiem prawa karnego Profesorem Giuseppe Bettiolem. Ten okres charakteryzuje pogłębianie dotychczasowych zainteresowań problemami odpowiedzialności nieletnich, kary kryminalnej, ochrony życia ludzkiego oraz otwarcie nowych przestrzeni badawczych, np. dotyczących zjawiska terroryzmu i środków jego zwalczania. Zaowocowało to szeregiem publikacji podejmujących wymienione zagadnienia. Obok pracy naukowo – dydaktycznej w latach 1981-1982 pełniłam funkcję prodziekana Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Od 1990 roku do 30 IX. 2010r pracowałam naukowo na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II na stanowisku profesora nadzwyczajnego, pełniąc funkcje kierownika Katedry Prawa Karnego oraz Dyrektora Instytutu Prawa Karnego. Prowadziłam wykład z prawa karnego, seminarium magisterskie i doktoranckie oraz wykład monograficzny z prawa nieletnich. Pod moim naukowym kierownictwem zostało obronionych siedem prac doktorskich, oraz napisanych kilkaset prac magisterskich i dyplomowych z prawa karnego. Prowadziłam także zajęcia dydaktyczne w innych ośrodkach naukowych, między innymi współpracowałam z Uniwersytetem Szczecińskim, prowadząc zajęcia z prawa i procedury karnej oraz wykładałam przez siedem lat prawo wyznaniowe w Wyższym Seminarium Duchownym w Toruniu. Byłam recenzentką w kilku pracach doktorskich i dwóch przewodach habilitacyjnych.
Od 2010roku pracuję jako profesor nadzwyczajny w Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej w Bydgoszczy, gdzie jestem Kierownikiem Zakładu Prawa Karnego i Postępowania Karnego.
Jestem redaktorem naukowym licznych wydawnictw, w tym ukazujących się cyklicznie „Publikacji Katedry Prawa Karnego KUL”. Byłam pomysłodawczynią i organizatorką wielu konferencji naukowych poruszających istotne problemy nie tylko nauk penalnych, ale i konstytucji, rodziny i ochrony życia oraz nauczania Jana Pawła II. Wspomnieć tu można konferencje np. na temat Evangelium Vitae, Veritatis Splendor, instytucji Senatu, Prezydenta, rodziny, czy ochrony prawa do życia. W ostatnich latach inicjowałam i współorganizowałam konferencje naukowe na temat prawa karnego stanu wojennego, represji karnych wobec osób duchownych w Polsce Ludowej, poglądów prof. J. Makarewicza, prawa komunistycznego w Polsce Ludowej oraz zagadnień prawa karnego na tle nauczania Jana Pawła II, a także konferencję prezentującą polskie wydanie dzieła J. Makarewicza „Wstęp do filozofii prawa karnego” i konferencję na temat 80- lecia Kodeksu karnego z 1932roku.
Jestem autorką ponad 150 pozycji naukowych, w tym m.in. autorką monografii na temat kary śmierci oraz współautorką komentarza do kodeksu karnego, wydanego w wydawnictwie Becka, oraz jego współredaktorką naukową. Jestem także współautorką i redaktorką naukową ogólnopolskiego podręcznika do prawa karnego, którego czwarte uzupełnione wydanie ukazało się w 2012roku.
Od 1993 roku do chwili obecnej z nominacji Ojca Świętego pozostaję konsultorem Papieskiej Rady ds. Rodziny, a od 2002 r. jestem członkiem zwyczajnym Papieskiej Akademii Życia, również z nominacji papieskiej. W latach 2005- 2010 roku byłam z nominacji Jana Pawła II członkiem Rady Zarządzającej Papieskiej Akademii Życia.
Od 1980 roku należałam do NSZZ Solidarność. Od 1984 byłam wykładowcą podziemnej Wszechnicy Związkowej, Chrześcijańskiego Uniwersytetu Robotniczego w Toruniu oraz animatorem Duszpasterstwa Prawników i współzałożycielką i członkiem Stowarzyszenia Obrony Praw Człowieka w Toruniu. Także w roku 1984 zakładałam razem z innymi osobami ogólnopolskie Stowarzyszenie przeciwko Karze Śmierci, którego działalność została zakazana przez Ministra Spraw Wewnętrznych. W 1987 roku zostałam ekspertem ONZ w sprawie badań nad karą śmierci w Europie Wschodniej; nie mogłam jednak uczestniczyć w Kongresie ONZ poświęconym tej karze z powodu odmowy otrzymania paszportu. Od 1989 roku uczestniczyłam w pracach Centrum Inicjatyw Ustawodawczych NSZZ Solidarność oraz Komisji Prawa i Wymiaru Sprawiedliwości Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ Solidarność. W 1988 roku byłam ekspertem Komisji ds. Rodziny Episkopatu Polski.
Wiele lat poświęciłam sprawom publicznym. W latach 1989-2001 przez cztery kolejne kadencje byłam wybierana Senatorem Rzeczypospolitej Polskiej z ziemi toruńskiej. Od 1989 roku należałam do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, w latach 1991-1995 do Porozumienia Centrum. Kontynuowałam prace parlamentarne jako Senator niezależna w Klubie NSZZ "Solidarność", a od roku 1997 w ramach Akcji Wyborczej "Solidarność", byłam też członkiem-założycielem Ruchu Społecznego AWS. W latach 1991-1993 pełniłam funkcję Wicemarszałka Senatu RP, a w latach 1997-2001 byłam Marszałkiem Senatu RP. Byłam współzałożycielką Europejskiego Stowarzyszenia Senatów, na światowej konferencji Senatów odbywającej się w Paryżu w 2000r wygłosiłam jeden z głównych referatów.
W trakcie czterech kadencji Senatu RP pracowałam w wielu komisjach parlamentarnych. Między innymi byłam wiceprzewodniczącą Senackiej Komisji Praw Człowieka i Praworządności. W latach 1995-1997 pełniłam funkcję wiceprzewodniczącej Parlamentarnego Zespołu ds. Rodziny. Byłam inicjatorką i przewodniczącą Zespołu Parlamentarnego „Parlamentarzyści dla Jubileuszu Roku 2000”, który prowadził, w łączności z podobnym zespołem powstałym w parlamencie włoskim wiele działań w ramach obchodów 2000- lecia Chrześcijaństwa.
Istotną część pracy parlamentarnej poświęciłam tworzeniu nowej Konstytucji RP. W latach 1989-1991 byłam przewodniczącą Komisji Konstytucyjnej Senatu RP, następnie od 1993 do 1997 roku - członkiem Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Pod moim kierownictwem stworzony został senacki projekt konstytucji RP. W 1991 roku w ramach prac Komisji Konstytucyjnej Senatu RP przygotowałam referat generalny dotyczący zasad naczelnych w nowej Konstytucji RP, oraz źródeł prawa, a zawarte w nich propozycje zostały niemal w całości wcielone do senackiego projektu ustawy zasadniczej. Brałam również udział w przygotowaniu w Senacie szeregu innych projektów legislacyjnych. Byłam także sprawozdawcą w wielu ustaw i autorką wielu poprawek.
W trakcie swojej działalności ze szczególnym zaangażowaniem podejmowałam działania mające na celu zapewnienie prawnej ochrony życia człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci. Jeszcze w 1987r byłam współorganizatorką konferencji „Lekarze i prawnicy w obronie życia” Byłam współautorką projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego opracowanego w l.1988-1989 przez Zespół Ekspertów ds. Rodziny i skierowanego do Sejmu PRL IX kadencji. Znalazłam się w grupie senatorów inicjujących w 1989r prace nad ustawą o prawnej ochronie życia dziecka poczętego, która została w 1990r uchwalona jako inicjatywa ustawodawcza Senatu i przekazana do Sejmu. Byłam inicjatorką odrzucenia przez Senat nowelizacji z 1996 roku ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. W grudniu 1996 roku opracowałam wniosek grupy senatorów do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie stwierdzenia niezgodności przepisów liberalizujących dopuszczalność przerywania ciąży zawartych we wspomnianej ustawie z Konstytucją i reprezentowała wnioskodawców przed Trybunałem Konstytucyjnym. Wniosek został w zasadniczej części uwzględniony
W 1995 roku jako członek polskiej delegacji rządowej brałam udział w IV Światowej Konferencji ONZ w sprawach kobiet w Pekinie.
W latach 1989-1997 uczestniczyłam w ramach polskiej delegacji parlamentarnej w pracach Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, gdzie w latach 1992-1997 pełniłam funkcję wiceprzewodniczącej frakcji chrześcijańsko-demokratycznej. Na sesjach Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy wielokrotnie zabierałam głos w debatach.
Szczególnym polem zainteresowania i pracy były dla mnie sprawy Polonii i Polaków na Wschodzie oraz ich kontaktów z Macierzą. Na forum Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy oraz w rozmowach z przedstawicielami władz wielu państw domagałam się uznania i respektowania praw mniejszości polskiej żyjącej za wschodnią granicą Polski, w tym zapewnienia prawa do religii, polskich szkół, zwrotu Kościołów społeczności polskiej. Organizowałam i przekazywałam pomoc dla Polaków na Wschodzie. Brałam udział w wielu spotkaniach z Polakami żyjącymi w różnych częściach świata, także wygłaszając odczyty.
Uczestniczyłam w licznych międzynarodowych konferencjach poświęconych głównie ochronie praw człowieka, zwłaszcza prawa do życia i rodzinie, oraz bioprawu, wygłaszając na nich referaty i komunikaty. Wielokrotnie przedstawiałam referaty na zgromadzeniach ogólnych Papieskiej Rady do spraw Rodziny i Papieskiej Akademii Życia, na światowych i europejskich kongresach ruchów obrony życia. Szczególne miejsce w tego typu działalności zajmuje udział i wygłaszanie referatów na konferencjach promujących Kartę Praw Rodziny Stolicy Apostolskiej, organizowanych na terenie Polski, ale także w konferencjach poświęconych prawom rodziny na Litwie, Białorusi, Ukrainie, w Wielkiej Brytanii, Belgii, Francji i Niemczech.
Wygłosiłam także odczyty na Uniwersytecie w Padwie, Ottawie, Santiago de Chile, Kiszyniowie, Holy Family College w Filadelfii. Przemawiałam na posiedzeniu Senatu chilijskiego i rumuńskiego oraz wygłaszałam przemówienia na międzynarodowych konferencjach parlamentarnych.
Jestem członkiem rzeczywistym lub honorowym wielu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i społecznych. Jestem też założycielem Stowarzyszenia Naukowego Prawa Karnego im. Juliusza Makarewicza.
Obok pracy parlamentarnej i naukowej podejmuję także innego typu działania społeczne i charytatywne. W 1992 roku zainicjowałam spotkanie założycielskie Polskiej Federacji Ruchów Obrony Życia. W latach 1994-1997 zostałam członkiem Zespołu Konsultacyjnego ds. Konstytucji przy Konferencji Episkopatu Polski. Od 1991 roku jestem członkiem Rady Naukowej Instytutu Jana Pawła II w Lublinie. Z nominacji Jana Pawła II, byłam w latach 1991- 2002 członkiem Rady Administracyjnej Fundacji Jana Pawła II w Państwie Watykańskim. Założyłam Fundację Pomocy Samotnym Matkom w Toruniu, ufundowałam także stypendia dla Polaków z Ukrainy studiujących w Polsce.
Zostałam uhonorowana odznaczeniami i tytułami honorowymi. W 1991 r. zostałam odznaczona krzyżem papieskim Pro Ecclesia et Pontifice, w 1995 roku przez Prezydenta Litwy Medalem 13 stycznia Republiki Litewskiej za działalność na rzecz niepodległości tego kraju, w 1999 roku Wielkim Krzyżem Orderu Korony Królestwa Belgii, a w 2001 roku Wielkim Krzyżem Orderu Zasługi Obywatelskiej Królestwa Hiszpanii. Posiadam trzy tytuły doktora honoris causa: w 1995 r. otrzymałam tytuł doktora honoris causa Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, a w 1999 r. tytuł doktora honoris causa Międzynarodowego Wolnego Uniwersytetu Mołdowy w Kiszyniowie oraz Holy Family College w Filadelfii. Otrzymałam też tytuł honorowego obywatela m. Chełmża i Stalowa Wola.
